Caigua (Cyklantera, Achocha) - właściwości i zastosowanie

Caigua (Cyklantera, Achocha) - właściwości i zastosowanie.

28 Duben, 2023

Skąd pochodzi dziki ogórek peruwiański cyklantera?

Cyklantera (łac. Cyclanthera pedata), inaczej określana jako caigua, dziki ogórek lub achocha, to rodzaj rośliny w formie jednorocznych lub wieloletnich pnączy z rodziny dyniowatych. Rodzina ta obejmuje 33 gatunków roślin występujących głównie na tropikalnych terenach kontynentów amerykańskich. Przedstawiciele roślin cyklantery występują naturalnie przede wszystkim w Ameryce Południowej, Ameryce Centralnej oraz Meksyku.

Sama historia cyklantery jest nierozerwalnie związana z Ameryką Południową, gdzie roślina ta uprawiana jest od wieków. Zdaniem wielu badaczy pochodzi ona właśnie stąd, a dokładnie z regionu andyjskiego, gdzie rdzenne ludy wykorzystywały ją jako niezwykle ważne źródło pożywienia. W Europie pierwsze wzmianki na temat cyklantery pojawiły się wraz z początkiem XVI wieku, kiedy to hiszpańscy konkwistadorzy podbili Amerykę Południową i sprowadzili do Europy wiele nowych gatunków roślin, w tym m.in. cyklanterę. Co ciekawe, roślina ta w dosyć krótkim czasie zyskała ogromną popularność wśród europejskich ogrodników i hodowców, którzy z uwielbieniem zaczęli uprawiać ją jako roślinę ozdobną.

W miarę upływu czasu cyklantera zaczęła rozprzestrzeniać się na kolejnych kontynentach, a wraz z tym pojawiły się nowe odmiany i gatunki tej wyjątkowej rośliny. Obecnie caigua uprawiana jest niemal na całym świecie – i to nie tylko jako roślina ozdobna. Roślina ta jest szczególnie ważna dla społeczności Ameryki Południowej, która aż do dziś uprawia ją jako cenne źródło pożywienia.

Jak wygląda cyklantera?

Roślinę z rodzaju cyklantera poznamy po charakterystycznym, płożącym lub wspinającym się za pomocą wąsów czepnych pędzie, który czasami może osiągnąć długość nawet do 5 metrów. Liście cyklantery są duże i wieloklapowe (blaszki mają od 3 do 9 klap), a także mają specyficzny kształt – jajowaty lub sercowaty. Ich długość i szerokość może wynosić od kilku do kilkunastu centymetrów. Liście są zwykle koloru zielonego, jednak zdarza się, że w zależności od gatunku przyjmują one nieco inne zabarwienie.

Cyklantera jest rośliną jednopienną, co oznacza, że na tej samej roślinie wyrastają drobne, zielonkawe i pojedyncze kwiaty – zarówno męskie, jak i żeńskie. Zbierają się one w kwiatostany wyrastające z kątów liści. Tym, co pozwala na odróżnienie caigua od innych roślin, są z pewnością łatwe do rozpoznania kwiaty o cylindrycznym, jajowatym lub kulistym kształcie. Ich długość może wynosić od kilku do kilkunastu centymetrów. Co ważne, skórka owoców cyklantery jest cienka i miękka – podobnie jak miąższ nadaje się ona do spożycia. Owoce te są zazwyczaj żółte lub zielone, a ich smak jest określany jako słodki i orzeźwiający.

Cyklantera – najpopularniejsze odmiany

Jak już zostało wspomniane wcześniej, rozróżnia się wiele gatunków cyklantery, które mogą przyjmować nieco inny wygląd liści, kwiatów oraz owoców. Wszystkie odmiany mają jednak wiele wspólnych cech i charakteryzują się zbliżonym mechanizmem wzrostu oraz rozwoju. Wśród najbardziej znanych odmian cyklantery wymienić można takie rośliny jak:

● cyklantera brachystachya (inaczej cyklantera explodens) – jej owoce cieszą się największą popularnością w Ameryce Południowej. Owoce o kulistym kształcie i średnicy do około 10 cm mają cienką skórkę i są jadalne. Ich miąższ jest słodki i lekko orzeźwiający, a przy tym bardzo miękki, w związku z czym stanowi doskonały dodatek do sałatek lub dań mięsnych. Roślina ta jest również określana mianem cyklantery strzelającej, co wynika z tego, że słynie ona ze swych eksplodujących owoców;

● cyklantera pedata – gatunek cyklantery z pięknie wyciętymi liśćmi, uprawiany zazwyczaj jako roślina ozdobna. Jej owoce są małe i mają kulisty kształt;

● cyklantera brachybotrys – ma liście w kształcie serca oraz nieduże owoce o średnicy do 7 cm. Owoce te są jadalne i w smaku mogą przypominać polskiego ogórka.

Cyklantera – uprawa

Caigua należy do roślin kochających klimat tropikalny i subtropikalny – to właśnie w warunkach wysokich temperatur i podwyższonej wilgotności rozwija się najlepiej. Świadczą o tym przede wszystkim tereny, na których występuje najczęściej, czyli m.in. Peru, Kolumbia, Boliwia, Ekwador, Brazylia oraz Argentyna.

Jak można się domyślić, cyklantera preferuje stanowiska mocno nasłonecznione lub lekko zacienione, jak również te na glebach żyznych, przepuszczalnych i wilgotnych. Roślina ta nie lubi z kolei gleb zbyt suchych lub zbyt wilgotnych. Warto pamiętać też o tym, że cyklantera jest rośliną pnącą, co oznacza, że uprawiając ją, musimy przygotować odpowiednie podpory, które ułatwią jej wzrost, np. druty lub bambusy. Ważne jest również, by ją regularnie podlewać – w szczególności w okresie suszy.

Cyklantera szybko rośnie i bardzo szybko się rozrasta – już po 45 dniach można zacząć zbierać pierwsze jej owoce. W dość krótkim czasie tworzy gęstą ścianę zielonych liści wymagających odpowiedniej podpory, którą oplata swymi pięknymi pędami. Z tego powodu uprawa cyklantery jest polecana m.in. w okolicach płotów, murków, pergoli czy też altan.

Czy w Polsce uprawa cyklantery ma sens? Niestety, caigua nie jest mrozoodporna i nie radzi sobie w warunkach niskich temperatur, poniżej zera stopni Celsjusza. W związku z tym jej uprawa na zewnątrz nie jest możliwa – chyba że w okresie letnim lub w przypadku tych odmian, które są bardziej odporne na chłód i mogą przetrwać krótkotrwałe spadki temperatury. Jeżeli jednak zależy nam na uprawie cyklantery w naszym klimacie, musimy na miesiąc przed przeniesieniem jej do gruntu wysiać nasiona do doniczek – najlepiej do dobrze ogrzanej ziemi. By roślina mogła prawidłowo się rozwijać, należy zachować większy odstęp (około 1 metra) pomiędzy poszczególnymi sadzonkami.

Niezwykły skład chemiczny rośliny caigua

Owoce cyklantery są powszechnie wykorzystywane jako surowiec leczniczy. Mają one najwięcej wartości zdrowotnych, podobnie jak nasiona oraz liście. Wśród głównych składników, jakie możemy znaleźć w owocach i nasionach cyklantery, wymienić należy:

● witaminy (zwłaszcza A i B);

● sole mineralne;

● kwas galakturonowy;

● substancje steroidowe;

● pektyny;

● saponiny;

● lipoproteiny;

● dihydroksytryptaminę;

● glikozydy flawonoidowe;

● garbniki i wiele innych.

Ponadto, owoce cyklantery są ważnym źródłem białka i węglowodanów, w związku z czym stanowią wartościowy, a zarazem smaczny pokarm.

Cyklantera – właściwości zdrowotne

Jak do tej pory przeprowadzonych zostało wiele badań wykazujących korzystny wpływ cyklantery na nasze zdrowie. Jest to w dużej mierze zasługa zawartych w niej flawonoidów, czyli składników o silnym działaniu przeciwutleniającym, jak również saponin, aminokwasów i składników mineralnych (m.in. wapnia, potasu, fosforu i magnezu).

Jak zostało dowiedzione naukowo, włączenie cyklantery do codziennej diety jest w stanie usprawnić proces przemiany materii. Co więcej, roślina ta łagodzi dolegliwości bólowe o zróżnicowanym stopniu nasilenia, jak również zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Przyjmuje się też, że:

● zmiażdżone liście caigua mają właściwości przeciwzapalne i są doskonałym sposobem na naturalny okład na stany zapalne;

● stosowanie zmielonych nasion cykalntery pomaga pozbyć się pasożytów z układu pokarmowego;

● odwar z wypestkowanych owoców cyklantery obniża poziom złego cholesterolu LDL i przyczynia się do wzrostu korzystnego dla zdrowia cholesterolu HDL;

● picie płynu powstałego w trakcie gotowania owoców cyklantery w mleku wspomaga leczenie anginy;

● stosowanie cyklantery chroni przed rozwojem żylaków, arteriosklerozy oraz różnego rodzaju chorób krążenia;

●cyklantera działa moczopędnie, wspiera leczenie nieżytów górnych dróg oddechowych i naturalnie odmładza organizm.

Caigua a nadciśnienie, cukrzyca i spadek libido

Medycyna alternatywna Ameryki Południowej, w której stosuje się zioła peruwiańskie, wykorzystuje cyklanterę głównie w celu regulacji gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej. Okazuje się bowiem, że herbata zaparzona na bazie nasion tej rośliny reguluje zbyt wysokie ciśnienie krwi u osób z nadciśnieniem, a także pomaga utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu i glukozy. Zgodnie z tym cyklantera może wpłynąć korzystnie na leczenie takich chorób jak cukrzyca, hipercholesterolemia, miażdżyca i nadciśnienie.

Jak wynika z badań, w niedojrzałym owocu cyklantery można znaleźć dużą zawartość luteoniny, stigmasterolu i diosgeniny, czyli substancji, które pełnią ważną rolę w procesie półsyntezy hormonów płciowych. Oznacza to, że spożywanie cyklantery w takiej postaci może przyczynić się do wzrostu libido u kobiet i mężczyzn, co w rezultacie przekłada się na poprawę życia seksualnego.

Cyklantera na odchudzanie

Wiele osób kojarzy cyklanterę głównie ze względu na potencjalne właściwości odchudzające. Faktem jest, że jest ona niskokaloryczna i bogata w błonnik, dlatego też może pomóc w utrzymaniu uczucia sytości przez dłuższy czas. Niestety, jak dotąd nie opracowano dostatecznej ilości badań, które mogłyby jednoznacznie wskazać, że roślina ta ma wpływ na odchudzanie. To, czego możemy być pewni, to fakt, że jest ona wartościowym środkiem dietetycznym, który może być stosowany wspomagająco w trakcie odchudzania, m.in. ze względu na wsparcie przemiany materii i trawienia tłuszczów oraz obniżenie poziomu glukozy we krwi.

Cyklantera w kosmetyce

Mówiąc o właściwościach cyklantery, nie sposób nie wspomnieć o jej niezwykłym działaniu na stan naszej skóry. Otóż roślina ta jest źródłem wielu naturalnych olejów i składników bogatych w witaminy oraz minerały. W związku z tym preparaty na jej bazie znakomicie nawilżają skórę, a także chronią ją przed szkodliwym działaniem wolnych rodników oraz przedwczesnym starzeniem. Co więcej, caigua zawiera naturalne związki o właściwościach antybakteryjnych i przeciwzapalnych, które wspomagają walkę z trądzikiem oraz wszelkiego rodzaju stanami zapalnymi skóry. Olej z nasion cyklantery pomaga z kolei wzmocnić włosy i chroni je przed nadmiernym wypadaniem.

Cyklantera w kuchni. Przepisy na najlepsze przetwory z cyklanterą

Cyklantera jest zaliczana do roślin jadalnych, które znajdują szerokie zastosowanie w kuchni – i to nie tylko peruwiańskiej. Ze względu na delikatny smak i lekko chrupiącą konsystencję owoce cyklantery można wykorzystywać m.in. do sałatek oraz marynowania w occie lub ziołach. Owoce te możemy także gotować lub smażyć na oleju, zyskując w ten sposób pyszną przekąskę czy też dodatek do dania głównego. Cyklantera znakomicie sprawdza się również w zupach warzywnych lub kremach, które zyskują dzięki niej lekko słodkawy posmak, a także w naleśnikach bądź plackach ziemniaczanych.

Poniżej przygotowaliśmy dwa przepisy z cyklanterą w roli głównej, które bez większych trudności przygotujemy w naszej kuchni.

Sałatka z cyklanterą i kiełkami fasoli mung

Składniki:

● 1 średniej wielkości cyklantera;

● 0,5 szklanki kiełków fasoli mung;

● 1 łyżka oliwy z oliwek;

● 1 łyżka soku z cytryny;

● sól i pieprz.

Cyklanterę myjemy, obieramy i kroimy w cienkie plasterki. Kiełki fasoli myjemy i dokładnie osuszamy. Do miski z pokrojoną cyklanterą i kiełkami fasoli dodajemy oliwę z oliwek, sok z cytryny oraz przyprawy. Całość dokładnie mieszamy i pozostawiamy na chwilę w lodówce do schłodzenia.

Marynowana cyklantera

Ze względu na fakt, że caigua przypomina smakiem tradycyjnego ogórka, można ją z powodzeniem marynować. Dodatek octu i przypraw sprawi, że taka przekąska zyska ciekawy posmak.

Składniki:

● 0,5 owocu cyklantery (najlepiej młodego, w jasnozielonym kolorze i o długości ok. 5 cm);

● główka czosnku;

● pęczek świeżego kopru;

● 1 szklanka wody;

● 1 szklanka octu;

● 1 łyżka cukru;

● 5 ziaren kolendry;

● 4 ziarna ziela angielskiego;

● 4 ziarna pieprzu.

Na początek usuwamy szypułki z owoców cyklantery i oczyszczamy je z nasion. Umieszczamy je ciasno do słoika i dodajemy przyprawy. W większym garnku umieszczamy wodę i ocet, a następnie dodajemy cukier. Całość dokładnie mieszamy i doprowadzamy do wrzenia. Uzyskany w ten sposób płyn wykorzystujemy do zalania owoców cyklantery. Delikatnie potrząsamy słoikiem i dokładnie go zakręcamy, a na koniec pasteryzujemy przez 5-10 minut. Na koniec dokręcamy pokrywki, odwracamy słoiki do góry nogami i pozostawiamy do wystudzenia.

Cyklantera – dawkowanie i przeciwwskazania

Caigua jest zazwyczaj dostępna w postaci proszku lub kapsułek, które zawierają zmielony proszek owoców cyklantery. Przyjmuje się, że zalecana dzienna dawka takiego preparatu wynosi od 3 do maksymalnie 9 gramów, co przekłada się na 1-3 nieduże łyżeczki proszku. Co więcej, taki preparat warto przyjmować w dwóch dawkach – na czczo, popijając dużą ilością wody oraz przed snem.

Ze względu na brak dostatecznych badań na ten temat nie zaleca się stosowania cyklantery w trakcie ciąży oraz karmienia piersią, a także u dzieci poniżej 3. roku życia. Z uwagi na działanie oczyszczające roślina ta może również osłabiać działanie niektórych leków, w związku z czym przed rozpoczęciem suplementacji warto skontaktować się z lekarzem.

Cyklantera – gdzie kupić?

Nasiona cyklantery są dostępne w wybranych sklepach ogrodniczych, natomiast sproszkowany owoc caigua można nabyć w niektórych aptekach oraz sklepach ze zdrową żywnością. Podobnie jak w przypadku wielu innych ziół peruwiańskich należy pamiętać, by kupować cyklanterę wyłącznie w sprawdzonych sklepach, które oferują produkty wysokiej jakości, pochodzące z wiarygodnych źródeł.

Caigua – cena i opinie

Jeżeli chodzi o sproszkowany owoc cyklantery, który sprzedawany jest jako suplement diety wspomagający odchudzanie, to jego ceny zaczynają się od 44 zł za opakowanie 100 g. W przypadku opakowania 500 g cena takiego preparatu wynosi około 189 zł. Cyklantera w kapsułkach to z kolei koszt około 80 zł za opakowanie zawierające 100 kapsułek. Chociaż ceny te nie należą do najniższych, to korzyści, jakie daje nam stosowanie cyklantery, zdecydowanie są tego warte.

Osoby, które zagłębiły się już w tajnikach medycyny alternatywnej bazującej na niezwykłych właściwościach ziół peruwiańskich, uważają, że cyklantera jest rośliną nie tylko o ciekawym wyglądzie i przyjemnym smaku, ale także o wszechstronnym działaniu na nasz organizm. Większość z nich zwraca uwagę przede wszystkim na fakt, że caigua wspomaga ich drogę do pozbycia się nadprogramowych kilogramów. Co więcej, regularne korzystanie z cyklantery wpływa pozytywnie na funkcjonowanie ich układu krążenia, reguluje poziom ciśnienia krwi oraz glukozy, a także zwiększa zadowolenie z życia seksualnego z partnerem lub partnerką. A to zaledwie część z licznych korzyści wynikających z suplementacji cyklantery.