Czystek lekarski – rodzaje, właściwości lecznicze i zastosowanie

Czystek (łac. Cistus), nazywany też różą skalną, to imponujący krzew ozdobny, który wywodzi się ze wzgórz słonecznej Krety. Gdzie rośnie czystek? Otóż tę piękną roślinę z rodziny czystkowatych (Cistceae) znajdziemy przede wszystkim w krajach o dużym nasłonecznieniu, w tym m.in. w południowo-wschodniej Europie: w Grecji, Włoszech, Bułgarii, Francji oraz Albanii. Czystek uprawiany jest także w krajach północnoafrykańskich, zwłaszcza w Tunezji oraz Maroko. Krzew róży skalnej można znaleźć również w Azji – w Turcji, Libanie oraz Syrii. Krzewy czystka lubią tereny suche i skaliste, w związku z czym jego uprawy możemy spotkać m.in. na zboczach, w kolczastych zaroślach (tzw. fryganach), w lasach sosnowych i dębowych.
Wprawni zielarze już na pierwszy rzut oka rozpoznają krzewy czystka, które osiągają wysokość od 60-100 cm. Rosnące na nich kwiaty są niezwykle delikatne i lekko pomarszczone, z reguły przybierają kolor biały lub różowy. Co ciekawe, każdego ranka kwiaty czystka lekko się otwierają, by wieczorem opadać.
 

W rodzinie roślin czystkowatych znajdziemy ponad 50 gatunków czystka, jednak warto zauważyć, że w uprawie najczęściej spotykanych jest zaledwie kilka z nich. Poszczególne rodzaje różnią się od siebie miejscem występowania, wielkością, kolorem kwiatów oraz wyglądem liści. Większość upraw czystka to odmiany czystka szarego (Cistus incanus), który rośnie w zachodniej części Morza Śródziemnego  oraz w Azji Mniejszej. Pędy czystka szarego osiągają wysokość do 1,5 m i porastają pomarszczone listki, które w okresie pomiędzy marcem a czerwcem rozkwitają drobnymi, różowymi kwiatami.

Kolejnym popularnym rodzajem czystka jest czystek kreteński (Cistus creticus), który uprawiany jest w rejonie Morza Śródziemnego, ciągnąc się aż po Morze Czarne.  Znajdziemy go także w Afryce Północnej, Azji Zachodniej oraz w Gruzji. Kwiaty czystka kreteńskiego również przybierają kolor różowy.

Czystek ladanowy (Cistus ladanifer), popularnie nazywany labdanum, to jedna z najwyższych odmian tej drogocennej rośliny, osiągająca nawet do 2 metrów wysokości. Kwiaty czystka ladanowego również wyróżniają się na tle innych odmian – są duże (do 10 cm średnicy) i białe, z pięknymi, ciemnoczerwonymi plamkami u nasady. Czystek ladanowy rośnie przede wszystkim w zachodniej części Morza Śródziemnego.

Ciekawym rodzajem jest także czystek purpurowy (Cistus purpureus), którego kwiaty zachwycają mocnym, ciemnoróżowym kolorem, wpadającym w purpurę. Liście czystka są lekko owłosione u spodu, a na wierzchu lepkie. Krzewy czystka purpurowego rosną na Wyspach Kanaryjskich, w Hiszpanii oraz Portugalii, osiągając wysokość do około 1,2 metra.
 

Czystek lekarski to krzew, który lubi ciepły, śródziemnomorski klimat, w związku z czym w Polsce rośnie jedynie w uprawie domowej jako roślina doniczkowa. Jeżeli chcemy zająć się domową uprawą czystka, należy zwrócić uwagę na kilka ważnych aspektów. Po pierwsze, warto wybrać odpowiednie miejsce do postawienia doniczki – widne, jednak osłonięte przed nadmiernym nasłonecznieniem. Ziemia, którą wykorzystamy do posadzenia czystka, powinna być lekka, żyzna i przepuszczalna. Należy unikać nadmiernej wilgoci ziemi, dlatego dobrym rozwiązaniem może okazać się tu drenaż.

W okresie wiosennym i letnim czystek możemy umieścić na zewnątrz – w ogrodzie lub na balkonie, w miejscu ciepłym  i słonecznym. Wraz z nadejściem jesiennych chłodów doniczkę ponownie przenosimy do domu, najlepiej do pomieszczenia widnego i chłodnego, z temperaturą na poziomie około 0-5 stopni Celsjusza.

Okres wegetacyjny czystka (od marca do lipca) to czas, w którym powinniśmy regularnie zasilać ziemię odpowiednimi nawozami dla roślin doniczkowych. Wraz z rozpoczęciem okresu kwitnienia (na przełomie czerwca i lipca) proces ten należy wykonywać przy użyciu nawozów dla roślin kwitnących.
 

Każdy, kto choć w niewielkim stopniu zna się na ziołolecznictwie, wie, że właściwości zdrowotne czystka są równie imponujące, co jego wygląd. Wynika to przede wszystkim z bogatego składu kwiatów czystka, w których znajdziemy m.in. cenne dla naszego zdrowia polifenole (w czystku jest ich więcej niż w czerwonym winie) o działaniu antyoksydacyjnym, katechiny, hydrofile, garbniki oraz dużą dawkę witaminy E, nazywanej witaminą młodości i płodności.

Czystek to roślina ceniona już w czasach starożytności, jednak jej ówczesna forma stosowania nieco różni się od tej obecnej. Niegdyś czystek wykorzystywano do produkcji labdanum, czyli miękkiej, lepkiej żywicy o ciemnobrązowej lub czarnej barwie. Ten gorzki, a przy tym niezwykle cenny specyfik, stanowił prawdziwe antidotum na biegunkę, wszelkiego rodzaju choroby dróg oddechowych, czy też jako preparat na trudno gojące się rany. Żywica labdanum pozyskiwana była wówczas z wyczesanej sierści kóz oraz wełny owiec, które pasły się w zaroślach czystka.

Jak działa czystek obecnie? Jego liście i łodygi czystka wykorzystywane są m.in. w celach farmaceutycznych, w kosmetologii i ziołolecznictwie. Czystek wykazuje głównie właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, detoksykujące oraz przeciwmiażdżycowe.
 

Czystek to istna skarbnica naturalnych antyoksydantów – polifenoli, które skutecznie neutralizują wolne rodniki i chronią organizm przed działaniem stresu oksydacyjnego. Ich zbawienny wpływ na nasze zdrowie zauważalny jest przede wszystkim we właściwościach przeciwzapalnych i przeciwwirusowych. W związku z tym napar z czystka lekarskiego często stosowany jest jako preparat wzmacniający odporność organizmu. Wysoka zawartość polifenoli pozwala także ograniczyć ryzyko rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, a wśród nich m.in. miażdżycy, cukrzycy typu 2 oraz chorób nowotworowych.
Coraz częściej uważa się także, że napar z czystka pozwala spowolnić procesy starzenia, dlatego też polecany jest także kobietom, które pragną cieszyć się wieczną młodością i promiennym wyglądem.
 

Na co jeszcze pomaga czystek? Według greckich naukowców olejek eteryczny pozyskiwany z liści czystka kreteńskiego wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, działające zarówno w przypadku bakterii gram-dodatnich, jak i gram-ujemnych. Inne badania mówią natomiast o działaniu ekstraktu z czystka ladanowego, który skutecznie hamuje wpływ grzyba Candida tropicalis, a także bakterii Helicobakter pylori (odpowiedzialnych m.in. za choroby wrzodowe i raka żołądka) i Klebsiella pneumoniae (pałeczki zapalenia płuc).

Mówiąc o działaniu antybakteryjnym czystka, warto zwrócić uwagę także na jego wpływ na rozwój boreliozy. Jak się okazuje, olejek z czystka kreteńskiego hamuje wzrost bakterii Borrelia burgdorferi, która odpowiada za rozwój boreliozy.

Regularne picie herbatki z czystka laurolistnego może korzystnie wpłynąć na obniżenie poziomu cukru we krwi, a także ograniczać aktywność enzymów odpowiedzialnych za trawienie polisacharydów do glukozy. Z jego dobroczynnych właściwości skorzystają nie tylko cukrzycy, ale także osoby, które chcą obniżyć poziom „złego” cholesterolu LDL oraz trójglicerydów, zapobiegając tym samym tworzeniu się blaszek miażdżycowych i rozwojowi choroby niedokrwiennej serca.
 

Herbata z czystka to jeden z najlepszych sposobów na naturalne wzmocnienie układu odpornościowego w okresie przeziębieniowym. Liście czystka bogate są w witaminy i minerały, dzięki czemu pomagają w leczeniu pierwszych objawów infekcji górnych dróg oddechowych, takich jak katar, kaszel, ból gardła.
 

W ostatnim czasie coraz częściej mówi się o tym, że herbatka z czystka wykazuje właściwości odchudzające. Czy jest to prawda? Otóż zawartość polifenoli w liściach czystka może przyspieszyć naszą przemianę materii i ograniczyć obrzęki, ale niestety, nie zapewni nam utraty wagi. Czystek nie jest środkiem odchudzającym, a jedynie elementem wspomagającym odchudzanie, o ile oczywiście zadbamy o zdrową, zbilansowaną dietę i odpowiednią dawkę aktywności fizycznej.
 

Napar z czystka pomaga w oczyszczaniu krwi z metali ciężkich (w tym m.in. z kadmu), dzięki czemu dedykowany jest m.in. palaczom, by pomóc im w wydaleniu metali ciężkich z organizmu. Kolejnym aspektem są właściwości antyproliferacyjne czystka, które mogą przynieść wyraźną ulgę mężczyznom zmagającym się z przerostem gruczołu prostaty.
 

Jak czystek działa na urodę?

Właściwości lecznicze czystka zauważalne są także przy wielu chorobach skórnych. Czystek hamuje uwalnianie histaminy, dzięki czemu stosowany jest przeciwalergicznie, a także przeciwzapalnie w przypadku trądziku lub stanów zapalnych u niemowląt. Dzięki dużej zawartości witaminy E czystek poprawia także kondycję naszej skóry, włosów i paznokci.
 

Wiemy już, jak działa czystek, więc czas teraz skupić się na zastosowaniu czystka. Najpopularniejszym sposobem jest oczywiście picie czystka w postaci naparu z jego liści i łodyg. Warto jednak pamiętać, że możemy go stosować także w innych formach, m.in. jako środek do inhalacji w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, płukanki do jamy ustnej, a także preparatu na komary i kleszcze. Zacznijmy jednak od początku, czyli od naparu z czystka.
 

Herbata z czystka to nie tylko świetny sposób na zaspokojenie pragnienia, ale także wyjątkowy napój, po który warto sięgać każdego dnia. Podobnie jak w przypadku innych ziół, jedynie regularne picie czystka gwarantuje nam spodziewane efekty. Zanim jednak rozpoczniemy naszą przygodę z czystkiem, należy zwrócić uwagę na to, jakie zioła będziemy parzyć.

Do przyrządzania herbatki z czystka najlepiej stosować czystek kreteński, którego nazwa na opakowaniu brzmi: Cistus creticus lub Cistus incanus. Jeżeli preferujemy napary o łagodnym smaku, warto sięgać po susz tunezyjski, bez widocznych łodyg. Z drugiej strony, jeśli w przygotowanym naparze z czystka wyczuwamy lekką goryczkę, oznaczać to będzie, że zielę pochodzi prawdopodobnie z Albanii.
 

Sam proces parzenia czystka nie należy do najtrudniejszych. Wystarczy, że przygotujemy ulubiony kubek lub filiżankę, do którego wsypiemy łyżeczkę czystka i zalejemy wrzątkiem. Napar z czystka pozostawiamy do zaparzenia na około 10 minut, po czym jest on już gotowy do spożycia. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że zioła czystka możemy zalewać nawet dwu- lub trzykrotnie, co jest świetnym rozwiązaniem, jeśli chcemy regularnie spożywać napój.

Czystek jest ziołem wyjątkowo bezpiecznym dla naszego organizmu, w związku z czym dawkowanie czystka może wynosić nawet 2-3 filiżanki naparu dziennie.
 

Świetnym patentem na rodzinne spożywanie czystka jest przygotowanie niecodziennej ice tea z dodatkiem cytryny oraz miodu. Wystarczy przygotować większą porcję naparu w dużym dzbanku, a następnie doprawić ulubionymi dodatkami i schłodzić. Na koniec wrzucamy kilka kostek lodu, liście świeżej mięty i wspólnie z całą rodziną możemy korzystać z właściwości leczniczych czystka.
 

Herbata z czystka to doskonały napój zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Jeśli zadbamy o codzienne spożywanie naparu, możemy liczyć się z pozytywnym działaniem na cały organizm. Na co pomaga czystek? Przede wszystkim wyróżnia go silne działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i antywirusowe. Wraz z nadejściem jesiennego ochłodzenia warto stosować czystek dla dzieci, by móc wzmocnić ich układ odpornościowy i dostarczyć odpowiednią dawkę witamin oraz minerałów.

Efekty czystka widoczne są także u dorosłych i dzieci borykających się z trądzikiem oraz atopowym zapaleniem skóry, a także u osób z nadciśnieniem, podwyższonym cholesterolem i cukrzycą.
 

Inhalacje z czystka

Dobrym sposobem na zastosowanie czystka jest przygotowywanie inhalacji z jego liści i łodyg, które polecane są w przypadku nawracających infekcji górnych dróg oddechowych. Jak to zrobić? Do niewielkiej miseczki wlewamy około litr wody i wsypujemy 2-3 łyżeczki ziela. Głowę przykrywamy ręcznikiem i nosem wdychamy parujące powietrze przez około 15 minut.
 

Płukanka z czystka to świetny patent dla osób, które chcą pozbyć się aft z jamy ustnej, przemyć drobne rany lub zahamować nadmierne wypadanie włosów. Płukanki z róży skalnej doskonale sprawdzają się także jako środek do wybielania zębów oraz odświeżenia oddechu.
 

Napar z czystka jest bezpieczny właściwie dla każdego, w związku z czym mogą go spożywać wszystkie osoby, bez względu na wiek. Herbatka z czystka polecana jest nawet kilkumiesięcznym niemowlętom, by wesprzeć ich odporność, a także pomóc w różnych schorzeniach skóry, np. AZS. Wiele kobiet zastanawia się także nad kwestią picia czystka w ciąży. Otóż do tej pory nie zauważono żadnych skutków ubocznych wynikających ze spożywania naparu z czystka w okresie ciąży, a także podczas karmienia piersią. Warto oczywiście zachować umiar i nie przekraczać dawkowania czystka większego niż 2-3 herbaty dziennie.

W przypadku osób chorujących przewlekle i przyjmujących leki na stałe, suplementację czystkiem warto przedyskutować z lekarzem.
 

Czystek, podobnie jak inne zioła, możemy kupić w niemal każdym sklepie zielarskim i aptece. Wiele osób zastanawia się nad zakupami na lokalnym bazarku, jednak nie zawsze jest to dobre rozwiązanie. Być może będzie on nieco tańszy w stosunku do produktów ze sklepów zielarskich lub apteki, jednak nie mamy pewności co do jego jakości i pochodzenia. Zanim kupimy suszony czystek, należy zatem sprawdzić, czy posiada on stosowne certyfikaty. Warto także sprawdzić, jaki rodzaj czystka kupujemy i jakie jest jego pochodzenie. Najlepszym rozwiązaniem jest czystek kreteński, który wykazuje szerokie właściwości zdrowotne, a także ten pochodzący z Turcji lub Albanii.
 

Oszczędzanie na ziołach leczniczych nigdy nie jest dobrym pomysłem. Chcąc dowiedzieć się, jaka jest cena czystka, należy na początek zadać sobie pytanie, w jakiej postaci chcemy go nabyć. Do wyboru mamy tu m.in. suszone liście czystka, zioło czystka z liśćmi i łodygami oraz herbatkę ekspresową w torebkach. Najdroższym produktem są oczywiście suszone liście czystka, których cena za 100 g waha się w przedziale około 10-15 zł.

Nieco tańszą opcją jest suszone liście z łodygami czystka, które kosztują około 8 zł za 100 g. Napar otrzymywany z łodyg róży skalnej wyróżnia nieco gorzkawy smak, jednak nie ma on wpływu na właściwości lecznicze naparu. Ostatnim rodzajem herbatki z czystka, jaki możemy kupić, jest herbata ekspresowa, która kosztuje około 7 zł za opakowanie 20 torebeczek. W tym przypadku nie mamy niestety możliwości sprawdzenia, jakie odmiany czystka są tu zastosowane.

Jak widać, herbata z czystka nie jest tak droga, jak mogłoby się to wydawać, biorąc pod uwagę jej drogocenne właściwości zdrowotne. Pijmy zatem na zdrowie!

Zachęcamy do przeczytania innych naszych artykułów: Jak przezwyciężyć grypę? Sokiem z rokitniku i nasturcją.