Gotu kola - pochodzenie, właściwości, zastosowanie

Gotu kola (łac. Hydrocotyle asiatica, Centella asiatica) to roślina z rodziny selerowatych, która popularnie nazywana jest także wąkrotką azjatycką, centellą lub wiciokrzewem azjatyckim. Powszechnie stosowana nazwa „gotu kola” wywodzi się z języka syngaleskiego – słowo „gotu” oznacza kielichowy kształt rośliny, natomiast słowo „kola” to inaczej liść.

Gotu cola należy do roślin adaptogennych – jej właściwości lecznicze od tysięcy lat wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej, afrykańskiej oraz chińskiej. Już w starożytności stosowana była jako środek poprawiający pracę mózgu, łagodzący stany lękowe, a także wspierający leczenie niewydolności żylnej. W Azji gotu kola nazywana jest „źródłem życia”, natomiast Chińczycy uważają ją za niezawodny lek na długowieczność. Cenny skład gotu kola sprawia, że jesteśmy w stanie w naturalny sposób hamować procesy starzenia skóry dzięki dogłębnemu jej nawodnieniu i wygładzeniu zmarszczek.

W medycynie ajurwedyjskiej wąkrotka azjatycka od wieków stosowana jest jako środek do leczenia chorób skórnych, schorzeń dróg moczowych oraz nadciśnienia. Według najnowszych badań gotu kola uwalnia w naszym organizmie białko (BDNF), które jest odpowiedzialne za tworzenie nowych komórek mózgowych, co przekłada się na rozwój dendrytu i lepszą plastyczność mózgu.

Gotu kola to bogate źródło pięciocyklicznych saponin triterpenowych, wytwarzanych w czasie intensywnego wzrostu i rozwoju rośliny. Wśród nich wyróżnić możemy bramozyd, azjatykozyd, centellozyd, tankunizyd, scefoleozyd oraz kwasy: azjatykowy, madekasowy, centelikowy oraz bramikowy. Związki te wspomagają tworzenie kolagenu i tkanki skórnej, sprawiając, że skóra staje się elastyczna i jędrna. Ważnymi składnikami są tu także monoterpeny, seskwiterpeny, związki poliacetylenowe, flawonoidy, minerały (żelazo, potas, wapń, selen, cynk, sód), olejki eteryczne oraz witaminy (A, B2, C, E oraz K).
 

Wąkrotka azjatycka jest rośliną jednoroczną, którą wyróżnia specyficzna, płożąca łodyga. Naturalnie występuje na wilgotnych terenach południowej  Azji, a także południowych i centralnych rejonach Ameryki Północnej i Południowej, Afryki oraz Australii. Najczęściej spotkamy ją na mokradłach, w niedalekiej odległości od zbiorników wodnych. Gotu kola wytwarza rozłogi korzeniowe (zbliżone do korzeni poziomki), które w połączeniu z wilgotnym, gorącym środowiskiem umożliwiają jej szybki wzrost.

Gotu cola to niewielka roślina, której wysokość nie przekracza 15-20 cm. Poznamy ją po wiotkich łodygach z nerkowatymi liśćmi, delikatnie karbowanymi na brzegach. Latem wąkrotkę azjatycką zdobią drobne kwiaty w kolorze białym, różowym lub lekko zaczerwienionym, zbierane w baldachokształtnych kwiatostanach. Owocem tej wyjątkowej rośliny są małe, okrągłe jagody, jednak w zarówno w medycynie, jak i kosmetyce wykorzystuje się całą roślinę – zarówno liście i korzenie, jak i owoce.

W Polsce nie znajdziemy upraw wąkroty azjatyckiej – spotkamy tu jedynie wąkrotę pospolitą (łac. Hydrocotyle vulgaris L.), o podobnym składzie chemicznym i właściwościach leczniczych. W warunkach naturalnych występuje na wilgotnych i podmokłych terenach, jednak zapewniając jej zbliżone warunki, możemy ją uprawiać także w domu. Ważne, by gotu kola mogła rosnąć w pobliżu zbiorników wodnych, np. stawu lub oczka wodnego. Możemy umieścić ją w dużej donicy lub na grządce, dbając o to, by posadzona była na wilgotnej i dobrze przepuszczalnej glebie.

Wąkrotka potrzebuje nie tylko dobrego nawodnienia – lubi także ciepło i słońce, w związku z czym należy zapewnić jej temperaturę nie niższą niż 15 stopni Celsjusza, a najlepiej, by była to temperatura powyżej 23 stopni Celsjusza. Gotu kola siejemy wczesną wiosną – umieszczamy ją w pojemniku w temperaturze około 26 stopni Celsjusza, a poszczególne siewki przesadzamy do osobnych pojemników w fazie 1 liścia.
 

Zioła gotu kola słyną z niezwykłego działania prozdrowotnego, szczególnie w kwestii prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Roślina ta naturalnie przywraca równowagę komórek nerwowych, a także wspiera poprawę pamięci i koncentracji. W naturalnej medycynie ajurwedyjskiej gotu cola stosowana była również w leczeniu wielu schorzeń, takich jak m.in. kiła, zapalenie wątroby, wrzody żołądka, epilepsja, biegunka, astma oraz gorączka.

Warto wspomnieć także o szczególnym wpływie gotu kola na nasz układ naczyń żylnych. Otóż w Europie i w Stanach Zjednoczonych preparaty z wąkrotką azjatycką stosuje się w leczeniu żylaków i przewlekłej niewydolności żylnej, która związana jest z gromadzeniem się krwi w nogach. Zgodnie z zasadami Ajurwedy, gotu kola stosowana jest również w leczeniu łuszczycy, egzemy, bielactwa oraz drobnych ran skóry.

W ostatnim czasie coraz więcej mówi się o potencjalnych właściwościach antynowotworowych wąkrotki azjatyckiej. Specyficzny skład wyciągu wodnego z gotu kola wyróżnia odpowiednio wysokie działanie toksyczne na komórki ludzkiego raka piersi oraz komórki czerniaka u myszy. Jak do tej pory nie zauważono jednak wpływu rośliny na komórki raka płuc oraz nerek.

O Gotu Kola przeczytasz więcej w artykule Zioło, które doceni nasze ciało i dusza. To właśnie Gotu Kola.

Wąkrotka azjatycka jest częstym składnikiem suplementów diety mających za zadanie poprawiać naszą pamięć i koncentrację. Według badań przeprowadzonych z udziałem zwierząt oraz badań klinicznych z wykorzystaniem wyciągów z gotu kola, roślina ta wykazuje silne działanie ochronne na nasz układ nerwowy – ogranicza wytwarzanie wolnych rodników i znacząco spowalnia proces uszkadzania neuronów, co jest związane z podwyższeniem poziomu enzymów o działaniu antyoksydacyjnym.

Co ciekawe, zostały przeprowadzone badania, które potwierdzają działanie neuroprotekcyjne w przypadku chorób związanych z degradacją neuronów, takich jak m.in. choroba Alzheimera. Wyciąg z gotu kola znacznie obniża u nich poziom beta-amyloidu oraz stresu oksydacyjnego, a także zapobiega kurczeniu się procesów neuronalnych, dzięki czemu jesteśmy w stanie poprawić wydajność pamięci i obniżyć markery śmierci komórek. Warto jednak pamiętać, że wciąż nie mamy jednoznacznej odpowiedzi na to, w jak dużym stopniu gotu kola może pomóc w leczeniu choroby Alzheimera.

Wąkrotka azjatycka to prawdziwa skarbnica cennych składników, które pomagają naszej skórze w zachowaniu dobrej kondycji. Udowodniono, iż miejscowe stosowanie preparatów z gotu kola jest w stanie przyspieszyć produkcję nowych komórek i syntezę kolagenu w miejscu zranienia. Co więcej, można ją stosować także leczeniu poparzeń poprzez poprawę wytrzymałości na rozciąganie odbudowanego naskórka.

Gotu kola usprawnia także syntezę kwasu hialuronowego, co pozytywnie wpływa na poprawę nawilżenia i napięcia skóry. Warto ją stosować również w leczeniu zmian trądzikowych, a także w pielęgnacji cery naczynkowej.

Wspomniana już poprawa syntezy kolagenu związana jest z dobroczynnym wpływem gotu kola na nasz układ sercowo-naczyniowy. Regularne stosowanie preparatów z centalią uelastycznia nasze naczynia krwionośne oraz poprawia krążenie krwi. Według opinii pacjentów przyjmujących ekstrakt z gotu koli pomaga im on w zmniejszeniu uczucia ciężkości, bólu, obrzęku kończyn dolnych oraz regulacji ciśnienia krwi.

Kolejną ważną właściwością wąkroty azjatyckiej jest działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Udowodniony został wpływ olejku eterycznego z rośliny na następujące rodzaje bakterii: Escherichia coli, laseczka sienna, Bacillus megaterium, gronkowiec złocisty, odmieniec pospolity i Xanthomonas campestris oraz na grzyby: Aspergillus niger, Aspergillus parasiticus, Rhizopus oryzae, Candida albicans, Fusarium solani i Colletotrichum musae. Olejek eteryczny z gotu kola wykazuje też działanie hamujące drobnoustroje, za wyjątkiem Aspergillus parasiticus.

Nawiązując do wpływu gotu kola na ośrodkowy układ nerwowy, warto zwrócić uwagę na działanie uspokajające i antydepresyjne rośliny. Jak zauważyli indyjscy naukowcy z New Delhi, wyciąg wodny z gotu cola w znacznym stopniu zmniejsza aktywność spontaniczną u myszy i wydłuża czas jej snu. Związane jest to z obecnością dwóch glikozydów – bramozydu oraz braminozydu o właściwościach uspokajających. Zdaniem naukowców, wyciąg gotu kola ma podobne działanie do jednego z popularnych leków psychotropowych z grupy benzodiazepin, diazepamu i w podobnym stopniu ogranicza aktywność spontaniczną. 

Wiele osób zastanawia się, jak stosować gotu kola, by móc korzystać z najważniejszych właściwości zdrowotnych tego adaptogenu. Otóż wąkrotka azjatycka dostępna jest w różnych formach i można ją stosować na wiele sposobów. Najczęściej stosuje się zewnętrznie, w postaci okładów miejscowych, które mają na celu wspomagać gojenie się ran i przyspieszać proces wchłaniania się krwiaków.

Wąkrotkę azjatycką możemy spożywać także doustnie w postaci tabletki oraz sproszkowanego ziela gotu kola w odpowiedniej dawce. Pocięte lub zmielone zioło możemy wykorzystywać w formie naparów, które wykazują działanie uspokajające, zbliżone m.in. do naparu z melisy. W kosmetyce stosuje się także żele, kremy oraz maści z wyciągiem z liści gotu kola.

Jednym z najważniejszych zastosowań gotu kola jest kosmetyka, gdzie roślina ta wykazuje silne działanie przeciwzapalne i chroni tkanki skóry przed uszkodzeniem. Jej właściwości są zbliżone do kobiecych estrogenów, dzięki czemu pobudza tkanki do produkcji kolagenu oraz elastyny, a także stymuluje syntezę kwasu hialuronowego, co przekłada się na lepsze nawilżenie i uelastycznienie skóry. Ekstrakt z gotu kola jest szczególnie polecany kobietom w okresie menopauzy, którym zależy na dokładnym wygładzeniu zmarszczek głębokich i powierzchniowych.

Wyciąg z wąkrotki azjatyckiej świetnie sprawdza się również jako okład o działaniu antyseptycznym i przeciwzapalnym. Dzięki niej jesteśmy w stanie przyspieszyć proces gojenia się ran, a także pobudzić angiogenezę i syntezę lipidów, by móc lepiej odbudowywać skórę. Kolejną korzyścią w stosowaniu kosmetyków z wąkrotką jest stymulacja krążenia, a także wsparcie leczenia cellulitu, przede wszystkim w okolicy ud oraz pośladków.

Gotu kola polecane jest do pielęgnacji cery naczynkowej – jej zadaniem jest wsparcie odnowy komórkowej i wzmocnienie ścianek naczyń krwionośnych, co jest ważne również w zapobieganiu tworzeniu się cieni pod oczami, jak i działaniu przeciwzapalnym.
 

Dawkowanie gotu kola uzależnione jest od kilku czynników, wśród których najważniejszy jest cel stosowania oraz forma, w jakiej będziemy przyjmować preparat. Warto zatem zadać sobie pytanie, czy chcemy ją stosować profilaktycznie, czy też ma nam pomóc w leczeniu konkretnej choroby.  W formie zewnętrznej (np. jako okład na ciało) zalecana dzienna dawka wynosi 200 mg wyciągu z gotu kola.

Minimalna dawka spożycia gotu kola w formie doustnej wynosi 200 mg na dobę, natomiast maksymalna dawka to 4000 mg suszonego ziela (w zależności od schorzenia). Suszone liście warto przyjmować w formie herbaty z gotu kola – wówczas na filiżankę herbaty należy zastosować 1-2 łyżeczki zioła (5-10 g). Taki napar można spożywać maksymalnie 3 razy dziennie. Sproszkowaną wąkrotkę azjatycką przyjmujemy w dawce 2 g rano i w południe, natomiast jako nalewka gotu kola zaleca się dawkowanie 5-10 ml płynu rano i w południe.
 

Gotu kola to produkt naturalny, w związku z czym w większości przypadków jest bezpieczny dla naszego organizmu. Należy jednak zachować szczególną ostrożność w doustnym przyjmowaniu preparatów z ekstraktem z wąkrotki przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Preparaty te nie są zalecane również dzieciom i młodzieży, natomiast osoby po 65. roku życia powinny skonsultować stosowanie preparatów z lekarzem.

Przeciwwskazaniem do spożywania gotu kola jest także indywidualna reakcja na składnik aktywny zawarty w produkcie, a także choroby wątroby. Nie należy przyjmować ich w połączeniu z innymi adaptogenami oraz antydepresantami. Biorąc pod uwagę silne działanie pobudzające, gotu cola nie powinno być przyjmowane później niż wczesnym popołudniem. Należy pamiętać, że gotu kola nie może być stosowane jako substytut zróżnicowanej diety.
 

Spożywanie niskich dawek gotu kola nawet przez okres sześciu miesięcy nie powinno wiązać się z żadnymi skutkami ubocznymi. Jeżeli jednak działania niepożądane się pojawią, z reguły przybierają one łagodne formy. Wśród najczęściej występujących skutków ubocznych przyjmowania gotu kola zalicza się senność, nudności, ból i zawroty głowy, a także podrażnienie skóry. W przypadku pojawienia się jakiejkolwiek z dolegliwości należy przerwać przyjmowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem.
 

Produkty zawierające wąkrotkę azjatycką dostępne są przede wszystkim w sklepach zielarskich i sklepach ze zdrową żywnością. Coraz częściej możemy spotkać je także w aptekach, gdzie sprzedawane są w postaci sproszkowanego ziela, z którego przygotowujemy napar ziołowy lub nalewkę, a także w tabletek przyjmowanych doustnie.

Cena gotu kola zróżnicowana jest w zależności od miejsca, w którym kupujemy dany preparat oraz formy spożycia. W zależności od wielkości opakowania koszt ciętego ziela gotu kola wynosi od około 8-14 zł (dla opakowania od 50-100 g). Kupując sproszkowaną wąkrotkę azjatycką, zapłacimy nieco więcej, od około 11-30 zł (50-100 g). Opakowanie liczące 100 kapsułek (każda z nich zawiera 400 mg mielonego gotu kola) to natomiast koszt około 30 zł.